ابن‌عدی ابواحمد عبدالله بن عدی جرجانیاِبن عَدی‌ّ، ابواحمد عبدالله بن عدی بن عبدالله جرجانی (۲۷۷- ۳۶۵ق/۸۹۰ -۹۷۶م)، رجالی و محدّث بود. فهرست مندرجات۲ - استاد حدیث ۳ - اساتید دیگر ۴ - شاگردان ۵ - مسافرتها ۶ - شهرت ابن عدی در علم رجال ۷ - ویژگی‌های کتاب الکامل ابن عدی ۸ - آراء و نقل قولهای ابن عدی در آثار رجالی متأخر ۹ - آثار و تألیفات ۹.۱ - الکامل فی ضعفاء الرجال ۹.۲ - اسامی من روی عنهم البخاری ۹.۳ - اسماء الصحابه ۱۰ - فهرست منابع ۱۱ - پانویس ۱۲ - منبع ۱ - بیوگرافیاو را ابن قطّان نیز خوانده‌اند [۱]
سهمی، حمزه، تاریخ جرجان، ج۱، ص۲۶۶، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م.
[۲]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۲۳۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
[۳]
ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، ج۳، ص۹۴۰، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق.
[۴]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۵۲.
و از آن‌جا که اصل وی از گرگان بود، جرجانی نیز خوانده شده است. [۵]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۲۳۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
۲ - استاد حدیثابن عدی در ۱۳ سالگی فراگیری حدیث را نزد ابوحفص سعدی نخستین شیخ خویش، آغاز کرد ۳ - اساتید دیگرو در طول زندگانیش از مشایخ بسیاری بهره جست که شمار آنان را بیش از هزار تن یاد کرده‌اند، [۷]
ابن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، ج۳، ص۵۱، ج۳، ص۵۱، قاهره، ۱۳۵۰ق.
از آن جمله محدّثان سرشناسی مانند، بخاری ، نسایی ، ابویعلی موصلی ، ابوبکر ابن ابی شیبه ، ابن ابی داوود سجستانی و طحاوی شایان ذکرند. [۸]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، بیروت، ۱۹۸۵م.
۴ - شاگرداناز راویان و شاگردان او نیز می‌توان به حمزة بن یوسف سهمی ابوطالب یحیی بن حسین [۱۰]
ابوطالب یحیی، بسیر المطالب، ج۱، ص۴۶، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۱۱]
ابوطالب یحیی، بسیر المطالب، ج۱، ص۱۴۴، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۱۲]
ابوطالب یحیی، بسیر المطالب، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
ابوالعباس ابن عقده که هم از مشایخ و هم از راویان اوست [۱۳]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۵۲.
و نیز ابوحامد اسفراینی [۱۴]
ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیه، ج۱، ص۱۷۳، به کوشش عبدالعلیم خان، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م.
اشاره کرد۵ - مسافرتهاوی کثیر السفر بود و در پهنه جغرافیایی وسیعی بین خراسان و مصر، در شهرهایی همچون سمرقند، بخارا، بغداد، کوفه، بصره، موصل، حمص، حلب، دمشق، صیدا، بعلبک، اسکندریه و مصر حدیث شنیده و حدیث گفته است؛ [۱۶]
ابوطالب یحیی، بسیر المطالب، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
[۱۷]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۵۲.
[۱۸]
سمعانی، عبدالکریم، الانساب، ج۳، ص۲۳۸، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م.
[۱۹]
ابن عدی، عبدالله،الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۱، ص۱۵۶، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۲۰]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۱، ص۱۸۸، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۲۱]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۴، ص۱۳۵۴، بیروت، ۱۹۸۵م.
وی در زادگاه خود گرگان درگذشت. [۲۳]
یاقوت، بلدان، ج۲، ص۵۳.
۶ - شهرت ابن عدی در علم رجالابن عدی شهرت خود را در علم رجال بیش‌تر مرهون تألیف کتاب الکامل فی ضعفاءِ الرجال است. ۷ - ویژگی‌های کتاب الکامل ابن عدی به نظر دارالقطنی الکامل ابن عدی از ارزشمندترین کتابهای تألیف شده در زمینه ضعفاست. او در الکامل تمامی کسانی را که به نحوی - هر چند اندک - تضعیف شده‌اند، آورده و در پایان هر شرح حال، نظری را که مورد قبول خود اوست، ذکر کرده است. [۲۵]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۱، ص۱۵، بیروت، ۱۹۸۵م.
تضعیف برخی از سرشناسان اهل سنت چون ابوحنیفه [۲۶]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۷، ص۲۴۷۲-۲۴۷۹، بیروت، ۱۹۸۵م.
و تقویت برخی از رجال شیعه چون جعفر بن سلیمان ضبعی [۲۷]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۲، ص۵۶۷، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۲۸]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۲، ص۵۷۲، بیروت، ۱۹۸۵م.
نشان می‌دهد که او تا حدودی از اعمال تعصبات مذهبی در آراء خود دوری می‌جسته است. ۸ - آراء و نقل قولهای ابن عدی در آثار رجالی متأخرآراء و نقل قولهای ابن عدی در این کتاب مورد استفاده آثار رجالی متأخر چون تهذیب التهذیب الکمال مزّی [۲۹]
مزی، یوسف، تهذیب الکمال، ج۱، ص۲۵۸، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۳۰]
مزی، یوسف، تهذیب الکمال، ج۱، ص۲۶۶، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
میزان الاعتدال ذهبی [۳۱]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۲، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
[۳۲]
ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، ج۱، ص۸، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م.
لسان المیزان ابن حجر [۳۳]
ابن حجر، احمد، لسان المیزان، ج۱، ص۲۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق.
[۳۴]
ابن حجر، احمد، لسان المیزان، ج۱، ص۶۳، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق.
و تهذیب التهذیب همو [۳۵]
ا بن حجر، احمد، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۰۴، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق.
[۳۶]
ا بن حجر، احمد، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۱۸۲، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق.
قرار گرفته است. کتاب الکامل علاوه بر این، به عنوان یک منبع حدیثی در جوامع حدیثی چون الجامع الصغیر سیوطی، [۳۷]
سیوطی، الجامع الصغیر، ج۱، ص۳، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
[۳۸]
سیوطی، الجامع الصغیر، ج۱، ص۵۰، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م.
جامع الاحادیث‌ِ همو، [۳۹]
سیوطی، جامع الاحادیث، ج۱، ص۴۷۵، به کوشش عباس احمد صقر و احمد عبدالجواد، دمشق، مطبعة هاشم الکتبی.
[۴۰]
سیوطی، جامع الاحادیث، ج۱، ص۴۸۰، به کوشش عباس احمد صقر و احمد عبدالجواد، دمشق، مطبعة هاشم الکتبی.
کنوز الحقائق مناوی [۴۱]
مناوی، عبدالرؤف، کنوز الحقائق، ج۱، ص۴، در حاشیة الجامع الصغیر (نک: سیوطی در همین مآخذ).
[۴۲]
مناوی، عبدالرؤف، ج۱، ص۶۳، کنوز الحقائق، در حاشیة الجامع الصغیر (نک: سیوطی در همین مآخذ).
و همچنین کتب تفسیر روایی مثل الدر المنثور سیوطی [۴۳]
سیوطی، الدر المنثور، ج۱، ص۲۳، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
[۴۴]
سیوطی، الدر المنثور، ج۱، ص۱۲۹، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م.
مورد استفاده قرار گرفته است. قابل ذکر است که ابن عدی از راویان کتاب اشعثیّات، یکی از منابع حدیثی متقدم شیعه به شمار می‌رود.. [۴۵]
ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، ج۶، ص۲۳۰۳، بیروت، ۱۹۸۵م.
[۴۶]
ابوطالب یحیی، بسیر المطالب، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م.
۹ - آثار و تألیفات۹.۱ - الکامل فی ضعفاء الرجالالکامل فی ضعفاء الرجال، که به اهمیت آن اشاره شد. مقدمه این اثر اول بار به کوشش صبحی سامرایی در ۱۹۷۷م در بغداد منتشر شد و متن کامل آن در ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م و مجدداً در ۱۴۰۵ق/ ۱۹۸۵م به کوشش گروهی از محققان در ۷ مجلد در بیروت به چاپ رسید. ۹.۲ - اسامی من روی عنهم البخاریاسامی من روی عنهم البخاری که نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه ظاهریه دمشق موجود است [۴۷]
ظاهریه، خطی، ج۱، ص۳۱۶، (مجامیع).
۹.۳ - اسماء الصحابهاسماء الصحابه، که نسخه‌ای از آن در مدینه موجود است. ۱۰ - فهرست منابع(۱) ا بن حجر، احمد، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۵ق. (۲) ابن حجر، احمد، لسان المیزان، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۰ق. (۳) ابن عدی، عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرّجال، بیروت، ۱۹۸۵م. (۴) ا بن عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، ۱۳۵۰ق. (۵) ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیه، به کوشش عبدالعلیم خان، بیروت، ۱۴۰۷ق/ ۱۹۸۷م. (۶) ابوطالب یحیی، بسیر المطالب، بیروت، ۱۳۹۵ق/۱۹۷۵م. (۷) ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، ۱۳۳۳-۱۳۳۴ق. (۸) ذهبی، محمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق/۱۹۶۳م. (۹) سمعانی، عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، ۱۳۸۳ق/۱۹۶۳م. (۱۰) سهمی، حمزه، تاریخ جرجان، بیروت، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۷م. (۱۱) سیوطی، جامع الاحادیث، به کوشش عباس احمد صقر و احمد عبدالجواد، دمشق، مطبعة هاشم الکتبی. (۱۲) سیوطی، الجامع الصغیر، قاهره، ۱۳۷۳ق/۱۹۵۴م. (۱۳) سیوطی، الدر المنثور، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. (۱۴) ظاهریه، خطی، (مجامیع)؛ مزی، یوسف، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م؛ (۱۵) مناوی، عبدالرؤف، کنوز الحقائق، در حاشیة الجامع الصغیر (نک: سیوطی در همین مآخذ). (۱۶) یاقوت، بلدان. (۱۷) مزی، یوسف، تهذیب الکمال، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، ۱۴۰۳ق/۱۹۸۳م. ۱۱ - پانویس
۱۲ - منبعدانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابواحمد ابن‌عدی»،ج۴، ص۱۴۹۸. |